In de langdurige zorg zijn er al mooie voorbeelden van federatief datadelen in de praktijk. Daar kunnen we van leren, en daar moet het Federatief Datastelsel (FDS) op voortbouwen. Want alleen door te delen wat werkt, zorgen we dat er geen losse stelsels ontstaan die langs elkaar heen ontwikkelen.

Data zijn onmisbaar om maatschappelijke vraagstukken aan te pakken: van woningtekort en energietransitie tot armoede, schulden en zorg. De Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS) helpt de overheid verantwoord met data om te gaan. Onderdeel daarvan is het Federatief Datastelsel (FDS), een afsprakenstelsel waarmee overheden en uitvoeringsorganisaties data veilig, betrouwbaar en domeinoverstijgend kunnen delen.

Video | Het Federatief Datastelsel in 1,5 minuut

Het wat, hoe en waarom van het FDS. Meer informatie: realisatieibds.nl.

''Federatief datadelen is het delen van data die bij de bron blijft.''

Klassiek versus federatief datadelen

Bij klassiek datadelen worden gegevens vaak gekopieerd en verplaatst naar een centraal knooppunt of opslag. Dat gaat gepaard met berichtenuitwisseling en levert telkens nieuwe kopieën op. Bij federatief datadelen werkt het anders: data blijven bij de bron en worden direct bevraagd. Het afsprakenstelsel staat centraal, met een verwijsindex naar de bron die toegankelijkheid regelt.

Het FDS is geen ict-systeem of datapakhuis, maar een vertrouwensraamwerk. Het bestaat uit afspraken, standaarden en voorzieningen die ervoor zorgen dat data bij de bron blijven en alleen daar worden bevraagd. Dat is veiliger en minder foutgevoelig dan kopieën maken. Theo van den Brink, relatiemanager IBDS, illustreert dit aan Platform IZO met een actueel voorbeeld: “Als de data decentraal had gestaan met federatieve toegangsverlening en dataminimalisatie, was het lek bij het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker niet zo groot geweest.”

Sluit je aan en deel je praktijkervaring

Theo: “Ik zie deze bijeenkomst van Platform IZO als een startpunt voor meer verbinding tussen de langdurige zorg en ondersteuning en het FDS. In de langdurige zorg zijn er al mooie voorbeelden van federatief datadelen in de praktijk, daar moeten we gebruik van maken. Er zijn veel manieren om mee te doen, sluit je aan en voed ons met die praktijkvoorbeelden. Laten we vanaf het begin samen optrekken, zodat er niet meerdere stelsels ontstaan die niet met elkaar praten.”

''In de langdurige zorg zijn er al mooie voorbeelden van federatief datadelen in de praktijk, daar moeten we gebruik van maken.''

Inzetten op veilig en effectief datadelen vanuit een netwerkperspectief

Vanuit die oproep naar de praktijk is het interessant te zien hoe de landelijke datastrategie en de zorg elkaar raken. Zowel het FDS als het ministerie van VWS werken aan generieke functies, zoals functies voor identificatie, authenticatie, toestemming en logging. Functies die domeinoverstijgend inzetbaar zijn, dus óók buiten de zorg. Precies daar ligt het raakvlak met Platform IZO: zowel in de langdurige zorg en ondersteuning als overheidsbreed wordt er ingezet op veilig en effectief datadelen vanuit een netwerkperspectief.

Netwerkperspectief en praktijk

Het FDS sluit naadloos aan bij het netwerkperspectief waar Platform IZO aan werkt: gegevens éénmalig vastleggen en beschikbaar stellen vanuit een bron voor meervoudig gebruik. Platformlid Mark Boon (Zorgverzekeraars Nederland): “Federatief datadelen is hetzelfde als datadelen vanuit een netwerkperspectief. Maar het netwerkperspectief in de langdurige zorg en ondersteuning is al een stapje verder gegaan. ‘Ons’ netwerkperspectief kent al werkende praktijkvoorbeelden.”

''Federatief datadelen is hetzelfde als datadelen vanuit een netwerkperspectief''

‘Zorg voor uniformiteit van werkbare afspraken’

Han Huizinga, platformlid vanuit VGN, vult aan: “Wat bij het FDS gebeurt, gebeurt ook bij VWS vanuit de NVS. Ik zie hoogoplopende discussies over hoe het in de ideale situatie zou moeten. Mijn oproep is: zorg voor uniformiteit van werkbare afspraken. Onze leden hebben dit echt nodig. Zodat bijvoorbeeld een begeleider van een cliënt met een verstandelijke beperking met DigiD gemachtigd kan worden om de cliënt te vertegenwoordigen in het ziekenhuis, en niet alleen de formeel-wettelijk vertegenwoordiger.”

‘Benieuwd naar generieke functies’

Ook Rob Neefs van het Ketenbureau i-Sociaal Domein legt de link met de inspanningen van VWS voor het gezondheidsinformatiestelsel. “Ik ben benieuwd hoe de zes generieke functies (en onderliggende voorzieningen) voor identificatie, authenticatie, autorisatie, toestemming, lokalisatie en adressering in de zorg terugkomen in de dertien generieke functies, met onderliggende voorzieningen, van de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI).” Theo reageert: “Van beide zijden vinden we dat heel belangrijk. Momenteel zijn we bij het FDS bezig om een vergelijking te maken tussen de stelselfuncties en de generieke functies.”

‘Maak afspraken niet té generiek’

Platformlid Marloes Scholing (Nictiz) waarschuwt voor té generieke afspraken. “Vanuit Nictiz zetten we koers op ‘van specifiek naar generiek’. Het fijne is dat deze generieke standaarden breed inzetbaar zijn in de zorg. Toch moeten we goed blijven kijken naar sectorspecifieke informatiebehoeftes, zoals bijvoorbeeld in de ggz en de gehandicaptenzorg. En deze proberen te borgen in het generieke plaatje.” Theo stelt gerust: “Als sector heb je de ruimte om het stelsel op je eigen manier in te richten, dat bijt het FDS niet. We schrijven de sectorspecifieke afspraken niet voor; het FDS gaat over interoperabiliteit van alle stelsels.”

Samen optrekken

Het FDS gaat nu de fase van implementatie in en wordt dus steeds concreter. De vrijblijvendheid is voorbij. Dat zie je terug in de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS). Die wil dat afspraken en standaarden meer bindend worden, waaronder ook het Afsprakenstelsel FDS.

Theo: “IBDS is drie jaar geleden gestart. De informatiestelsels in de zorg zijn ouder. Het FDS maakt dan ook gebruik van de stelsels die er al zijn, en is daarom ook op zoek naar praktijkvoorbeelden uit de langdurige zorg en het sociaal domein.

Voor de IZO-community is dat de kans om de eigen praktijkervaringen te laten meetellen. Sluit je aan bij de groep Federatief Datastelsel.

Op de IZO KennisJam op 10 oktober komen alle invalshoeken van de langdurige zorg en het sociaal domein bij elkaar. Het is hét evenement om samen inzicht te krijgen in welke voorbeelden van het beschikbaar stellen van data voor meervoudig gebruik er al zijn. Hiermee kan ook het FDS bouwen op wat er al werkt, en zetten we samen sneller stappen naar verantwoord, veilig en domeinoverstijgend datadelen voor maatschappelijke opgaven.

Bekijk ook

• De presentatie van Theo van den Brink over het FDS
• Het IZO-artikel Gezamenlijke aanpak voor een inclusief gezondheidsinformatiestelsel.
• Abonneer je op de Datanieuwsbrief van de IBDS
• Meld je aan voor IZO KennisJam op 10 oktober in Gouda

Over Platform IZO

Om de samenhang in de informatievoorziening in de langdurige zorg en ondersteuning te bevorderen, werken achttien organisaties samen in Informatievoorziening Zorg en Ondersteuning (IZO). Platform IZO vindt maandelijks plaats en richt zich voornamelijk op programmalijnen die werken richting het netwerkperspectief.